Dojrzałość szkolna, nazywana zamiennie gotowością szkolną, to zdolność dziecka do podjęcia nauki w klasie I zarówno w sferze fizycznej, poznawczej jak i emocjonalno-społecznej. Dziecko rozpoczynając edukację, musi stawić czoła nowym wymaganiom i aby im sprostać, konieczne jest aby było dojrzałe, czyli osiągnęło odpowiedni poziom rozwoju.
Dojrzałość w sferze fizycznej, to przede wszystkim zdrowie dziecka, jego wzrost, waga ale także ogólna sprawność ruchowa, tzw. motoryka duża i mała oraz koordynacja wzrokowo- ruchowa. Długotrwałe choroby i defekty fizyczne utrudniają pracę szkolną dziecka. Dziecko rozpoczynające naukę powinno radzić sobie ze sprawnym bieganiem, skakaniem, utrzymywaniem równowagi, a także wykazywać pewną odporność na zmęczenie. Konieczna jest również dobra sprawność manualna, w tym: posługiwanie się przedmiotami codziennego użytku, samodzielność w ubieraniu, zapinaniu guzików, wiązaniu sznurowadeł, pakowaniu tornistra, a także dobry chwyt i posługiwanie się ołówkiem czy nożyczkami. Dojrzałość w sferze fizycznej można wspierać poprzez wszelkiego rodzaju aktywność ruchową (gry i zabawy na świeżym powietrzu, spacery, jazda na rowerku dwukołowym, chodzenie po krawężnikach, rzuty piłką, pływanie…). Od najmłodszych lat wspierać należy również samodzielność dziecka, nie wyręczać, jedynie wspomagać w czynnościach samoobsługowych. Rozwijaniu sprawności manualnej sprzyja zachęcanie do rysowania, malowania farbami, wycinania, lepienia z plasteliny, nawlekania koralików i tym podobnych czynności. Dzieciom, które wykazują niechęć i trudności w tym zakresie, pomocne będzie podejmowanie wspólnego z nimi działania, pochwała a także eksponowanie ich prac. Niedopuszczalne jest krytykowanie za wykonaną pracę, w którą dziecko włożyło dużo wysiłku, a efekt jest niezadowalający.
Dojrzałość w sferze poznawczej oznacza, że dziecko jest zainteresowane czytaniem, pisaniem i liczeniem. Jest ciekawe świata, pyta o przyczyny zachodzących w nim zjawisk. Wypowiada się prawidłowo, zdaniami, rozumie kierowane do niego polecenia, wyciąga logiczne wnioski. Potrafi skupić uwagę na zadaniach oraz doprowadzić rozpoczętą pracę do końca. Ma dobrze rozwiniętą pamięć (np. uczy się wierszyków, piosenek), percepcję wzrokową (np. wyszukuje szczegóły na obrazkach, składa części w całość) oraz percepcję słuchową (np. dzieli słowa na sylaby, wyodrębnia głoski w prostych słowach). Potrafi się przedstawić, podać swój wiek życia, adres zamieszkania. Rysunki dziecka są bogate w szczegóły, kolory, prawidłowo rozmieszczone na kartce. Dziecko zna litery drukowane, potrafi ułożyć proste wyrazy z rozsypanki literowej, czyta proste wyrazy. Odwzorowuje szlaczki literopodobne. Przelicza konkrety do 10, dodaje i odejmuje w ich zakresie, zna cyfry, znaki matematyczne, liczebniki porządkowe oraz proste figury geometryczne. Wskazuje stronę prawą i lewą u siebie oraz osoby stojącej naprzeciw. Dojrzałość w sferze poznawczej można wspierać na wiele sposobów, rozpoczynając nie od „zerówki”, a od najmłodszych już lat dziecka. Rozmowa, cierpliwe odpowiadanie na pytania, czytanie bajek, opowiadań to czynności konieczne do prawidłowego rozwoju mowy i myślenia dziecka. Warto bawić się wspólnie z nim w gry planszowe, Memory, historyjki obrazkowe, stosować zagadki, wspólnie układać puzzle. Można również zaopatrzyć się w książeczki ogólnorozwojowe, gdzie znajduje się szereg zabaw-ćwiczeń rozwijających funkcje poznawcze, niezbędne do poradzenia sobie z wymogami szkolnymi w przyszłości, np. łączenie kropek, labirynty, wyszukiwanie różnic w obrazkach, itp. Warto bawić się z dzieckiem w wymyślanie słów rozpoczynających się na daną głoskę, sylabę, dzielenie słów na sylaby, głoski. We współpracy z przedszkolem należy utrwalać poznawane tam litery i podejmować próby czytania. Myślenie matematyczne można rozwijać wykorzystując codzienne sytuacje życiowe: liczenie drzew na spacerze, guzików w sweterku, nakrywanie do stołu na określoną ilość osób, itp. Warto pamiętać o tym, aby dziecko początkowo dodawało i odejmowało na materiale konkretnym (klocki, kasztany, palce). Nie można wymagać od niego, aby od razu robiło to w pamięci.
Dojrzałość w sferze emocjonalno-społecznej oznacza, że dziecko potrafi nawiązywać relacje rówieśnicze, współpracuje z innymi, przestrzega norm i zasad obowiązujących w grupie. Na okres pobytu w przedszkolu bez problemu rozstaje się z rodzicami, rozumie proste sytuacje społeczne. Wie co jest dobre a co złe, potrafi na miarę swojego wieku kontrolować emocje. Nie jest zalęknione ani też nadmiernie odważne, pobudzone. Ma poczucie własnej wartości. Wykazuje się samodzielnością, a jeśli coś jest dla niego za trudne, potrafi poprosić o pomoc. Koncentruje uwagę na zadaniach, jest wytrwałe, zna swoje obowiązki. Dojrzałość w sferze emocjonalno-społecznej warto kształtować poprzez nazywanie emocji swoich i dziecka, pokazywanie mu sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami (np. złość można odreagować poprzez wytupanie jej, gniecenie gniotka, bazgranie, itp.…). Należy pamiętać również o tym, że dziecko uczy się przez naśladownictwo: co będzie widziało u swoich rodziców, to będzie powielało wśród rówieśników. Aby dziecko miało poczucie własnej wartości nie można zapominać o pochwałach. Najlepiej robić to w sposób opisowy: im dziecko więcej otrzyma informacji o sobie, tym czuje większe zainteresowanie rodzica swoją osobą. Ważne jest również to, aby dziecku wyznaczać drobne obowiązki domowe i nie wyręczać go podczas czynności samoobsługowych, nawet jeżeli zajmie mu to dużo więcej czasu a nasza cierpliwość zostanie wystawiona na próbę. Tylko wtedy dziecko nauczy się obowiązkowości i samodzielności. Ponadto dobrze jest, gdy dziecko ma częste kontakty z rówieśnikami oraz osobami dorosłymi, co wesprze jego umiejętność nawiązywania relacji społecznych. Dojrzałość emocjonalno- społeczną będziemy również rozwijać kiedy pozwolimy dziecku na podejmowanie pewnych decyzji o sobie, np. wybór ubrania, ułożenie zabawek w pokoju. A co najważniejsze, miejmy czas dla dziecka. Czas na wspólne rozmowy, zabawy, wykonywanie czynności domowych. Tylko wówczas dziecko będzie się czuło kochane, akceptowane i zrozumiane, a to z pewnością dobrze wpłynie na jego rozwój emocjonalno-społeczny.
Wszystkie sfery dojrzałości szkolnej są jednakowo ważne, choć niestety, czasem rozwijają się nieharmonijnie.
Czasem bywa tak, że dziecku potrzeba więcej czasu na to, aby dojrzało i było gotowe do poradzenia sobie z wymogami szkolnymi. Jeżeli rodzica niepokoi rozwój dziecka i ma wątpliwości co do osiągniecia przez niego dojrzałości szkolnej, powinien zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej. Na podstawie diagnozy i opinii specjalistów jest możliwość odroczenia dziecka od obowiązku szkolnego.
Opracowała: Barbara Lamla-Wochnik